حدود ۱.۸ میلیون خانوار در سکونتگاه‌های غیررسمی در ایران زندگی می‌کنند؛ مناطقی که نماد فقر شهری‌اند و اغلب فاقد سند رسمی مالکیت هستند. اما مشکل اساسی این ساکنان، نادیده گرفته شدن هویت آن‌ها در ساختار رسمی شهر است.
رویکردهای اشتباه دولت‌ها در مواجهه با سکونتگاه‌های فرسوده
در دهه‌های گذشته، تخریب مناطق غیررسمی اولویت دولت‌ها بود، اما تجربه نشان داد این سیاست‌ها نه‌تنها مؤثر نبودند، بلکه مشکلات را عمیق‌تر کردند. به همین دلیل، تمرکز بر توانمندسازی و بهسازی جایگزین تخریب شده است.
سه پیش‌نیاز اصلی برای موفقیت در توانمندسازی مناطق محروم
برای ارتقای کیفیت زندگی ساکنان، سه شرط کلیدی لازم است:
۱. توانمندسازی اقتصادی ساکنان
۲. ایجاد فرصت‌های شغلی پایدار
۳. پرهیز از تحمیل الگوهای رسمی بر بافت‌های محلی.
مطالبات واقعی ساکنان سکونتگاه‌های غیررسمی چیست؟
ساکنان این مناطق هفت خواسته اصلی دارند:
تأمین زیرساخت‌ها، تعیین حقوق مالکیت، بهبود کیفیت زندگی، ادغام اجتماعی با شهر، کاهش فقر، کنترل هزینه‌های اسکان و تعیین تکلیف وضعیت شغلی.
تضادهای پنهان در فرآیند بهسازی مناطق حاشیه‌نشین
بهبود سکونتگاه‌ها بدون درک پارادوکس‌های مهم اجتماعی و اقتصادی منجر به شکست می‌شود. از جمله این تضادها می‌توان به افزایش قیمت مسکن، بروز پدیده اعیان‌سازی و از بین رفتن پیوندهای اجتماعی اشاره کرد.
چرا رسمی‌سازی مناطق غیررسمی همیشه جواب نمی‌دهد؟
تحمیل بوروکراسی شهری به ساکنان این مناطق، عملاً باعث مقاومت اجتماعی و حتی شکست طرح‌های بهسازی می‌شود. بسیاری از این افراد برای فرار از هزینه‌های رسمی شدن، زیستن در مناطق غیررسمی را انتخاب کرده‌اند.
دوگانه‌های خطرناک در سیاست‌گذاری شهری
چهار تضاد کلیدی در سیاست‌گذاری به چشم می‌خورد:
- رسمی‌سازی در برابر انعطاف‌پذیری
- مشارکت محلی در برابر کنترل از بالا
- عدالت اجتماعی در برابر منافع سرمایه‌گذاری
- نگاه کوتاه‌مدت در برابر پایداری بلندمدت
سکونتگاه‌های امید در برابر سکونتگاه‌های ناامیدی
برخی مناطق غیررسمی، به دلیل ظرفیت‌های قوی اجتماعی، آمادگی بهسازی دارند (سکونتگاه‌های امید). اما مناطقی دیگر درگیر فقر شدید و فقدان سرمایه اجتماعی‌اند که نیازمند مداخلات حمایتی و مددکاری اجتماعی هستند.
چرا مشارکت مردمی، کلید موفقیت در توانمندسازی است؟
سه چالش اساسی در مشارکت مردمی وجود دارد:
۱. قدرت ساکنان در برابر نفوذ نهادها
۲. وعده‌های بی‌پشتوانه دولت
۳. تقابل نهادهای رسمی با سازمان‌های مردمی
راهکارهای عملی برای حل بحران سکونتگاه‌های غیررسمی
برای موفقیت طرح‌های بهسازی، باید:
- از برنامه‌ریزی مشارکتی واقعی استفاده شود
- رویکرد تدریجی در پیش گرفته شود
- هزینه اسکان در سطح قابل‌پرداخت باقی بماند
- اشتغال پایدار ایجاد گردد
- ویژگی‌های بومی و اجتماعی حفظ شوند
جمع‌بندی: چرا رویکرد محله‌محور مهم‌تر از سیاست‌های از بالا به پایین است؟
کلید حل مشکل سکونتگاه‌های غیررسمی در تفویض اختیار به جوامع محلی، برنامه‌ریزی تدریجی، حفظ سرمایه اجتماعی و اجتناب از نگاه صرفاً فنی و بالا به پایین است. رویکرد «توسعه از پایین» می‌تواند به حل معضل دیرینه‌ی حاشیه‌نشینی در ایران کمک کند.
خبر های بیشتر را در صفحه / ملک تحلیل دنبال کنید .
منبع : تجارت نیوز
۱۱ خرداد ۱۴۰۴
نظرات کاربران